Tutuklu nedir? Tutuklu, sözlük anlamıyla kanun yoluyla hürriyetlerinden alıkonularak bir yere kapatılan kimsedir. Hükümlü ise, mahkeme kararı ile ceza hükmü verilmiş ve verilen ceza kararı kesinleşmiş kimseler için kullanılır. Bir de hükümözlü şeklinde kullanılan bir kavram olsa da, bu halin tutukluluk durumundan farkı olmayıp, sadece tutukluluk halinin ilk derece mahkemesi sonrasında da devam ettiğinde kullanılmaktadır.
Haberlerde veya dizilerde polislerin gözaltına alma işlemi, tutuklama kavramı ile karıştırılmaktadır. Polislerin yani kolluk kuvvetlerinin kişileri tutuklama yetkisi bulunmamaktadır. Polisler, savcılık tarafından verilmiş olan gözaltı kararına istinaden şüphelileri polis merkezine veya savcılığa getirebilirler. Bu halde uygulanacak kanun hükümleri gözaltına ilişkin hükümlerdir. (Bknz. Şüphelinin hakları nelerdir?) Gözaltı sonucunda şüpheli cezaevine gitmez ve savcılığın istemine göre serbest bırakılır veya mahkemeye sevk olunur. Soruşturma evresinde şüphelinin tutuklanmasına Cumhuriyet savcısının istemi üzerine sulh ceza hâkimi tarafından, kovuşturma evresinde sanığın tutuklanmasına Cumhuriyet savcısının istemi üzerine veya re'sen mahkemece karar verilir. (Soruşturma ve kovuşturma nedir? makalesi için tıklayınız.) Bu istemlerde mutlaka gerekçe gösterilir ve adlî kontrol uygulamasının yetersiz kalacağını belirten hukukî ve fiilî nedenlere yer verilir. Adli kontrolün uygulanması yeterli hallerde tutuklama kararı verilemez.
CMK 100. maddesi ve devamında tutukluluk haline ilişkin bilgiler yer almıştır. Buna göre tutuklama kararı kuvvetli suç şüphesinin varlığını gösteren somut delillerin ve bir tutuklama nedeninin bulunması halinde verilebilir. İşin önemi, verilmesi beklenen ceza veya güvenlik tedbiri ile ölçülü olmaması halinde ise tutuklama kararı verilemeyeceği kanunda açıkça belirtilmiştir.
Tutukluluk, hükümlülükten farklı olarak belirli sürelerle sınırlandırılmıştır. Ağır ceza mahkemesinin görevine girmeyen işlerde tutukluluk süresi en çok bir yıldır. Ancak bu süre, zorunlu hallerde gerekçeleri gösterilerek altı ay daha uzatılabilir. Ağır ceza mahkemesinin görevine giren işlerde, tutukluluk süresi en çok iki yıldır. Bu süre, zorunlu hallerde, gerekçesi gösterilerek uzatılabilir; uzatma süresi toplam üç yılı, 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap Dördüncü Kısım Dördüncü, Beşinci, Altıncı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar ile 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlarda beş yılı geçemez.
Hükümlülükte, mahkeme kararı ile verilen cezanın infazına başlanır ve o cezanın infaz süresine göre (özel durumlar haricinde) cezaevinde kalınır. Cezanın belli bir kısmı çekildikten sonra denetimli serbestlik hükümleri uygulanabilir. Bu halde kişi cezaevinden çıkmakla birlikte, denetimde tutulmaktadır. Tutukluluk halinin sona ermesi halinde kişi herhangi bir adli kontrol kararı bulunmadıkça, herhangi bir denetimi bulunmamaktadır.
Tutuklu kimseler, haklarında kesinleşmiş bir mahkeme kararı olmadığından (başka bir suçtan da yoksa) kendileri hakkında herhangi bir kısıtlama yoktur. Yani kişi vekaletname yolu ile dilediği kişilere veya avukatlara dilediği yetkileri vekaleten verebilir. Hükümlüler ise, kesinleşmiş cezası nedeniyle kendilerine vasi atanması ve vasi yoluyla bu türden işlemlerini halletmesi gerekmektedir.
Kişi tutukluluk haline neden olan yargılamada beraat etmesi halinde, derhal serbest bırakılır ve tutuklu kaldığı süreler için devlet aleyhine tazminat davası açma hakkı bulunmaktadır. Hükümlülerin ise cezası kesinleşmiş olduğundan, Anayasa Mahkemesi kararı veya olağan dışı kanun yolları dışında yalnızca cezanın infazı sonucunda serbest kalabilmektedir.
Genel olarak tutuklu nedir, hükümlüden farkları nelerdir sorularına cevap vermeye çalıştık. Tutukluluk hali, kişilerin özgürlüğünü hükümlü olmaksızın elinden aldığı için çok önem verilmesi gereken bir durum olup, bu süreçte yargılama mercine gerekli itirazların sürelerinde yapılması ve yargılamanın ayrıntılı olarak takip edilmesi gereklidir. Bu nedenle kişilerin gözaltına alındığı süreçten itibaren uzman bir avukatla birlikte hareket etmesi faydalı olacaktır. (Bknz. Ceza Avukatı)
Tutuklu Nedir? Hükümlü ile Farkları Nelerdir?